Gradske reke (a mi to odlično znamo) širom sveta neretko obiluju hrpama smeća, izgubljenih stvari i industrijskog otpada, a u slučajevima kada je dotični grad duže vreme na određenom mestu, svo to đubre može ispričati neverovatne priče.
Jednu takvu imali su prilike da sastave arheolozi koji su analizirali smeće u Amsterdamu. Kada je pre 15 godina tamošnja gradska vlast rešila da isuši jedan od rečnih kanala koji je stajao na putu nove metro linije, radnici su iskopali 700.000 objekata poteklih iz istorije ovog grada duge 700 godina, sa pojedinim predmetima koji datiraju još od samog osnivanja finansijskog i kulturnog centra Holandije. Priča koju su otkrili, a koja je ponela status projekta i ime “Ispod površine” bila je dovoljno zanimljiva da se po njoj napiše knjiga, snimi dokumentarac i napravi sajt sa katalogom svih nađenih predmeta.
Prema rečima vođe projekta Pitera Krenendonka, ono što su zatekli na dnu kanala otkrilo im je multifunkcionalnost tog dela grada koja ga je odlikovala tokom istorije. Početkom 13. veka, u kom je došlo do velikog izlivanja reke Amstel, nametnula se potreba podizanja više nasipa kako bi se zaštitile građevine sa obe strane ušća. Brane kojima se rečna voda propuštala ujedno su omogućavale plovidbu brodova, a ona koja je nikla na samom Amstelu povezivala je dva naselja koja su nastala sa njene obe strane, i koja su već 1300. godine dobila status grada. Što se tiče reke Amstel, ona se danas račva u 60 milja dugu mrežu kanala koji se ulivaju u uski morski rukavac nazvan IJ.
Nakon što je izgradnja metroa 1970. oštetila deo amsterdamskog Starog grada, građani su se pobunili protiv ideje da se izgradi nova, severo-južna metro linija, ali je ta odluka ipak doneta 1996. a isušivanje dva kanala i raščišćavanje njihovog okoliša u samom centru grada otpočelo sedam godina kasnije.
Protivnici ove akcije nisu ni sluteli da će ona Holanđanima – ali i ostatku sveta – doneti uvid u stotine hiljada predmeta od kojih neki (poput kamenog oruđa) potiču od pre više od četiri hiljade godina pre nove ere, ili iz srednjeg veka, o kom svedoče ostaci grnčarije pa čak i ekseri. Među njima se našlo i više ribarskih udica, poveća količina kovanog novca – sve sa onim koje smo mi koristili u SRJ -stare lule i naravno – mobilni telefoni.
Posebno zanimljiv deo analiziranja sitnica koje otkrivaju istoriju jednog od najpoznatijih gradova na planeti, za Krenendonka jeste to što se na osnovu njih mogu otkrivati različite namene pojedinih lokacija na kojima su, primera radi, nekad bile pekare, a onda hoteli, što se do sada za jako malo njih moglo znati.
