Lazareva pećina: Kakve veze ima knez Lazar sa Bizonom?

Lazareva pećina, znana i kao Zlotska pećina, nalazi se nadomak Bora. Nije ju izgradio Lazar već Lazareva reka. Nadomak Lazareve pećine nalazi se i Lazerev kanjon. Neki bi rekli: Dobrodošli kod Lazara u salonu.

Ko je bio Lazar, može se pretpostaviti. Prema jednoj legendi, radi se o knezu Lazaru Hrebeljanoviću „Caru Lazaru“ u čiju su čast i pećina, i reka i kanjon dobili naziv. Navodi se da je knez Lazar ovde boravio sa vojskom nakon Maričke bitke u borbi za prevlast u tadašnjoj Srbiji, te da su se u ovoj pećini nakon Kosovske bitke sklonili ostaci vojske i tu boravili neko vreme.

Druga legenda kaže da je Zlotska pećina nazvana Lazarevom po Lazaru koji je bio običan hajduk koji je u njoj krio zlato i druga blaga bežeći od Turaka i Tatara i da je u tursko doba ulaz u pećinu bio zazidan kako se u njoj ne bi mogli kriti hajduci i kako narod ne bi mogao u nju ići u zbegove. Jasno je da ljudi nikada nisu voleli da plaćaju porez.

Nismo sigurni koliko su ove legende tačne, ali austrijski putopisac Feliks Kanic dao je jedan od prvih opisa Lazareve pećine kod Zlota. U svojoj knjizi „Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja 19. veka“ iz 1904. godine, Kanic kaže sledeće:

„Dok se naš zlotski mehandžija trudio da spremi i na sto iznese nekoliko, po njegovom mišljenju nenadmašnih, užasno zapaprenih jela, ljubazni kmet je preduzimao sve što je bilo potrebno za moju posetu Lazarevoj pećini. To je nadaleko čuvena pećina, na samo četvrt časa severozapadno od Zlota usečena u gotovo vertikalan Lazarev kamen. Iz pećinskog grotla hučno izbija pomenuti Đemižlok, kao 8 metara širok romantični vodopad, i 70 koraka dalje utiče u Beljanicu. Inače, Đemižlok izvire 16 km zapadno od tog mesta i poslednjih pet kilometara do pećine teče kao ponornica. Zastali smo da uživamo u ovom divnom prizoru. Idući u stopu za fenjerdžijama koji su nas požurivali, ušli smo, više puzeći nego idući, kroz nizak ulaz u glavnu prostoriju sa ne mnogo živopisnim, ali velikim stalaktitima; ta prostorija je bila otprilike 160 m duga, 12 m široka i 16 m visoka. Šezdeset metara dalje, na podvodnoj podlozi pokrivenoj haosom od kamenja koje je otežavalo kretanje, stajali smo pred stepenastim usponom ka nešto višem, severozapadnom hodniku sa divnim pećinskim ukrasom; naši vodiči su nas uveravali da se ovim hodnikom može stići do 35 kilometara udaljenog manastira Ravanice (?). Prema jednoj verodostojnijoj priči, neki hajduk koga je gonio žandarm dospeo je kroz ovakav hodnik na levoj strani do visokog, spolja vidljivog otvora na steni, i, sakrivši se zatim u jednoj od mnogobrojnih vrtača jako karstificiranog terena, koji u Tresti dostiže visinu od 1.300 metara, cnacao je glavu. Jedno slično, stalaktitima i stalagmitima bogato grotlo otvara se prema severoistoku. Tamo je Feliks Hofman pre desetak godina naišao, 1,4 metara ispod mlađeg kulturnog sloja, na stariji sloj s kostima pećinskog medveda i pećinske hijene, sa šilom od jelenskog roga itd.; ja sam našao male okrnjke grubo rađene grnčarije. Da je kod Zlota postojalo praistorijsko naselje govore i veštačke humke na Beljanici, koje su možda tumuli ili potiču od ljudi koji su prosejavali njen i danas još zlatonosan pesak. Istinski veličanstveni su obližnji, često samo 5 metara široki, ali od 70 do 90 metara visoki kanjoni u koje smo zavirili na povratku u selo.“

Lazarevu pećinu kod Zlota su nakon njega proučavali i opisivali Jovan Cvijić, Jovan Žujović, Feliks Hofman (koji je izmislio Aspirin i sintetizovao heroin), Siniša Stanković, Nikola Tasić i mnogi drugi naučnici, a nakon mnogaja ljeta Lazareva pećina je, zajedno sa Lazarevim kanjonom, proglašena i zaštićena kao spomenik prirode.

Pećina koja krije čuda od bakra

Lazareva pećina nije poznata po tome što je knez Lazar rekao da „nije bitna svetinja koju braniš već pećina koju posećuješ“ jer apsolutno zvuči besmisleno. Međutim, ova pećina je poznata po arheološkom blagu koje je u njoj nađeno, ali i po živom svetu koji u njoj živi. Arheološki nalazi nam kažu da su ljudi u njoj ili oko nje živeli od bakarnog, preko brozanog, pa sve do metalnog doba. Najznačajniji nalaz je „pojas iz Lazareve pećine“ koji je pripadao nekom tribalskom vođi s početka metalnog doba.

Pored vrednog pojasa, nađena su šila, igle i dleta, kao i drugi predmeti. Smatraju se najstarijim bakarnim nalazima u Srbiji, što i nije čudno. U istočnoj Srbiji se ud pamtiveka prerađivao metal, a bakra je bilo u izobilju. Navodi se da se metal u ovim krajevima prerađuje od 6. veka pre nove ere.

Kilo pećine i sifon

Ovu pećinu, koja je od sela Zlot (otud i naziv Zlotska pećina; očigledno je, ali što ne bismo pomenuli) udaljena 3 km, od Brestovačke banje 14 km i od Bora 21 km, ne posećuju radoznalci zbog arheoloških nalaza koji se u njoj više i ne nalaze, već zbog njene jedinstvenosti kojom obiluje.

Pre svega, Zlotska pećina je izvorska pećina koju je stvorila reka ponornica, koja još uvek protiče kroz nju. Potom, u njoj se nalazi veoma zanimljiv i lep pećinski nakit. Isto tako, Lazareva pećina je, odnosno njeni kanali, dugački su skoro 10 kilometara i jedna je od najistraženijih pećina u Srbiji, pored Risovačke. Međutim, još uvek nije dovoljno istražena. Ispitani pećinski sistem sаstoji se od dvа horizontа pećinskih kаnаlа: foslnog, koji je stаriji i suv, i aktivnog, koji je mlаđi i rečni.

Lazareva pećina sastoji se iz niza dvorana. Na samom ulazu, može se videti Ulazna dvorana (čudan naziv za dvoranu na ulazu), a u njoj su „pećinske sveće“ sazdane od kristalizovanog kalcita, bele boje. Naravno, kako bi prosečnom turisti bio ispunjen uslov „zabave“, u ovoj dvorani se nalazi „fontana želja“ u koju se ubacuje novac. Svrha ubacivanja novca je, naravno, ispunjavanje želje, a naša želja se nije ispunila. Naprotiv, iako smo poželeli da priroda Srbije bude u što većoj meri zaštićena, dešava se upravo suprotno. Seku se šume, reke se stavljaju u cevi, prave se „turistički centri“, asfaltiraju se prelepi putevi i cela Srbija postaje Diznilend i oaza plitke turističke poezije. Međutim, vratimo se na pećinu i pećinski turizam kao takav.

Druge dvorane ove pećine zvuče poetičnije. Njihovi nazivi su Prestonа dvorana, Dvorаnа blokovа, Koncertnа, Dvorаnа slepih miševа i slično, a sve dvorane krase pećinski ukrasi stalaktiti i stalagmiti, pećinski stubovi, draperije, bigrene i kalcitne kadice raznih oblika i veličina.

Lazareva pećina obiluje pećinskim nakitom, a neki su izuzetne veličine. Nazivi su takođe primamljivi, a neki od njih su Fontana, Stogovi, Plast, Carska loža, Dirigent, Orkestar, Slapovi, Kula kneza Lazara i Bizon. Zašto Bizon, neka fotografija dočara.

Život u Lazarevoj pećini

Iako je Lazareva pećina nekada bila lovačko utočište, dakle u praistoriji ne danas, u njoj osim posetilaca i kustosa, nema ljudi. Međutim, ima živog sveta koji je dragocen i jedan je od razloga zaštite. Najbrojniji živi svet u pećini danas su slepi miševi i to 24 vrste od 27 koliko živi na Balkanu, a zaštićeni su kao beli medvedi.

Ostali živi svet Zlotske pećine je još uvek nedovoljno proučen, ali proučeno je dosta fosila, odnosno davno izumrlih oblika života. Tako, u ovom staništu nekada su živeli pećinski medvedi, pećinski lavovi i pećinske hijene. Ovo su bile ogromne životinje, a samo je pećinski lav bio dugačak preko 2 metra bez repa, tako da o medvedu nećemo trošiti reči. Istina, bilo bi zanimljivo da vam prilikom posete Lazarevoj pećini iskoči pećinski medved koji je nekim slučajem preživeo, ali pretpostavlja se da je izumro pre nekih 100.000 godina, tako da bojazni nema.

Zbog svih svojih odlika Lazareva pećina proglašena je prirodnom retkošću i zaštićena kao spomenik prirode još davne 1948. godine. S obzirom na to da se Lazareva pećina nalazi na teritoriji spomenika prirode Lazarev kanjon, uredbom o zaštiti kanjona zabranjen je ulazak u pećinu bez pratnje ovlašćenog lica. Ne brinite se, zapravo je nemoguće ući u pećinu dok se ne plati ulaznica, a na ulazu u pećinu je metalna ograda.

Poseta Lazarevoj pećini

Uređenje pećine počelo je još davne 1953. godine. Inače, ovaj pećinski sistem poznat pod nazivom „Zlotske pećine“ „nedavno“ je postao zanimljiv istraživačima i to prvo D. Cvetkoviću i B. Markoviću 1959. godine, a potom D. Gavriloviću od 1960. do 1962. godine.

Tek je 1978. godine, zaslugom dr. Radenka Lazarevića i speleologa iz Valjeva, sistem Zlotskih pećina pećine otvoren za javnost, a među njima i Lazareva pećina. Danas je za turističke posete je uređeno nekih 900 metara pećine, a ko želi da vidi više neka se upiše u speleologe.

Cena ulaznica u Lazarevu pećinu, u trenutku pisanja ovog teksta, iznosi 200 dinara. Međutim, postoji kvaka koja se zove epidemiološka situacija.

Dakle, ukoliko želite da individualno posetite Lazarevu pećinu to ćete moći isključivo vikendom, odnosno subotom i nedeljom u vremenu od 10 do 16 sati.

Za najavljene, grupne, posete, pećina je otvorena sredom, četvrtkom i petkom i to za najmanje 20 osoba, dok više od 30 ne sme boraviti u pećini dok se situacija sa Covid-19 ne stavi pod kontrolu, proglasi kraj epidemije, izmisli vakcina ili šta god je potrebno da se stvori ta „nova normalnost“.

Ponedeljkom i utorkom pećina ne radi. Odnosno, pećina radi jer ne može pećina da ne radi, ali nije otvorena za posetioce. Ponedeljkom i utorkom slapi miševi uživaju u miru i tišini.

U svakom slučaju, pre nego što se uputite u Zlot i Lazarevu pećinu, informišite se na sajtu Turističke organizacije Bor.

Kada smo već kod ulaza u Lazarevu pećinu, on se nalazi na nekih 291 metara nadmorske visine, ali pored je staza koja vodi do vidikovca sa koga se pruža odličan pogled na Lazarev kanjon.

Autor naslovne fotografije: Strahinja Todorović