Turisti koji posete grad Matera, moraće da se naviknu na naopak način života, jer u ovom najstarijem gradu u Italiji i jednom od najstarijih u svetu, kuće, hoteli i firme su smešteni u pećinama, a ulice i groblja na krovovima. Istorija tog područja sa oko 150.000 pećina „stanova“ i više od 150 crkava, kripti i svetilišta uklesanih u stene je mnogo zanimljivija od svih filmova koji su tamo snimljeni.
Televizijski kanal „Fox Crime“ trenutno prikazuje italijansku kriminalističku seriju u kojoj je glavna junakinja Ima Tatarani, zamenica tužioca u kancelariji javnog tužilaštva u Materi, gradu na jugu Italije. Borbu sredovečne italijanske tužiteljke nezgodne naravi i zmijskog jezika sa lokalnom mafijom, prate srceparajući ljubavni zapleti za koje su Italijani specijalisti, pri čemu se većina snimljenih scena odigrava u lavirintu ulica i stepenica koje se nalaze na krovovima kuća i povezuju tavane, zvonike i balkone. Same kuće su, pak, uzidane u pećine, kao i hoteli, restorani, kafići, galerije, noćni klubovi, mnoge firme i trgovine.
Ova „naopaka“ arhitektura je tek deo starog kamenog grada u Materi, čija je istorija mnogo uzbudljivija ne samo od pomenute serije, već i od brojnih filmova koji su tamo snimljeni, uključujući i film „Nije vreme za umiranje“ iz serijala o britanskom tajnom agentu Džejmsu Bondu. Matera, koju zbog njene neobične arhitekture zovu i „drugi Vitlejem“, zvanično je najstariji grad u Italiji i jedan od najstarijih u svetu, jer su u njemu ljudi neprekidno nastanjeni još od neolita.
Prema tvrdnjama italijanskih arheologa, turisti u Materi danas imaju priliku da prenoće u sobama koje su prvi put naseljene pre devet hiljada godina. Pećinski smeštaj nudi sve blagodeti savremene civilizacije i brzi internet, spakovane među zidove od kojih neki čuvaju u sebi fosile stare dva miliona godina.
Stanovi iz neolita
I pored toga, Matera je sve do nedavno bila najveća zabit Italije, zvanično proglašena nacionalnom sramotom zbog ekstremnog siromaštva stanovnika, koji su do sredine pedesetih godina prošlog veka živeli u pećinama zajedno sa životinjama, bez struje i vode. Na to i danas podsećaju imena hotelskih soba, poput naziva „Bez ičega“ i izjave njihovih vlasnika da nose dobro skrojena odela i kravate kako bi pokazali da „iako živimo u pećinama, ne nedostaje nam stila“.
Ovaj grad, u kome se retko umiralo od starosti zbog mnoštva bolesti i mafijaških obračuna, proglašen je za najbolje čuvanu tajnu u Italiji, toliko čuvanu da ga je i Unesko otkrio tek pred kraj prošlog stoleća i stavio ga pod svoju zaštitu 1993. godine.
U istorijskom jezgru grada Sassi di Matera (Kamenje Matere), po strmim padinama je raštrkano oko 150.000 pećina koje su služile za stanovanje i više od 150 crkava, kripti i svetilišta uklesanih u stene između ranog srednjeg veka i 19. stoleća, u kojima se prepliću vizantijska i latinska kultura. Neke od njih i danas u svojim kriptama imaju zlokobne stolice, koje su služile običaju da na njima sede mrtvi sveštenici sve dok im se meso ne bi raspalo. Ipak, najčuvenija je „Kripta prvobitnog greha“, crkva u steni iz perioda Langobarda sa freskama zbog kojih je zovu „Sikstinska kapela crkava u stenama“.
Ispod grada se nalazi ogroman kompleks cisterni iz 16. veka, koji je otkriven tek 1991. godine. Arheolozi koji su započeli značajnija iskopavanja u Materi samo deceniju ranije, kažu da je danas od drevnog nasleđa vidljivo manje od trećine, dok je sve ostalo i dalje zakopano duboko pod zemljom.
Podzemne staze i bogaze u ovom gradu, smeštenom u jednoj od najmanjih i najsiromašnijih italijanskih regija, Bazilikati, vode do prvih tragova čoveka još u praistoriji. Matera se uzdiže iznad kanjona reke Gravine, na vulkanskim krečnjačkim stenama prepunim klisura i pećina koje su bile povremeno nastanjene već u paleolitu, da bi u njima počeli da niču „stanovi“ tokom neolita, bronzanog i gvozdenog doba.
Mesto gde pastiri pričaju s vukovima
Ova oblast je prvobitno bila postojbina nomadskih naroda za koje se pretpostavlja da su uzgajali ovce i koji su na brdu Čivita osnovali jezgro današnjeg grada. Matera je u antičko doba bila grčka kolonija koju su potom prisvajali Rimljani, Arapi, Vizantinci, Normani, Aragonci, Burboni… Dugo je bila kraljevski grad, sve dok nije došla pod vlast Aragonaca koji su toliko tlačili stanovništvo porezima, da su jednog od vladara meštani ubili.
Ali najveći sunovrat ovog drevnog grada započinje nakon ujedinjena Italije 1870. godine, kada je potonuo u očajno siromaštvo. Premda je to bila sudbina celog italijanskog juga, koji nije mogao da se takmiči sa mnogo naprednijim gradovima na severu, Matera je postala teška zabit koju su svi zaobilazili jer su njeni sušni i pusti predeli vrveli razbojnicima. Retki avanturisti koji su naleteli na Materu bili su zbunjeni naopakim svetom Sasija, gde je u 19. veku živelo 16.000 ljudi jedan iznad drugog u pećinskim kućama između palata i crkava, i gde su na crkvenim krovovima izgrađena groblja.
Iako je Matera bila prvi grad u Italiji čiji stanovnici su pružili oružani otpor Nemcima tokom Drugog svetskog rata, o njoj je počelo da se govori u italijanskoj javnosti tek kada je lekar, umetnik i pisac Karlo Levi objavio 1945. godine svoje memoare „Hrist se zaustavio u Eboliju“. Levi je zbog svog otpora Musoliniju prognan pod vlašću fašista u Bazilikatu i kasnije je u pomenutoj knjizi opisao sve strahote i tragediju života u Materi, gde su u pećinama pretvornim u mračne rupe životinje živele bolje od ljudi. Italijanski pisac ističe da hrišćanstvo nikada nije stiglo do dubokog juga Italije, kojim vladaju bezakonje, paganizam i drevna praznoverja, poput onog da pastiri mogu da razgovaraju s vukovima.
Rasprodaja pećina po ceni jednog kapućina
Levijeva knjiga izazvala je toliku uzbunu u posleratnoj Italiji, da se tadašnji italijanski premijer Alside De Gasperi lično zaputio u Materu 1950. godine. Šokiran onim što je video dok su pred njegovim očima žene prale rublje pepelom, a koze se gurale po pećinama s ljudima, naredio je da se izgradi stambeni kompleks daleko od grada i tamo preseli celokupna populacija. Ovaj plan se pokazao kao dvostruki promašaj. Preseljeno stanovništvo nikako nije moglo da se uklopi u nov način života u „otuđenim zgradama“, a najstarije naselje u Italiji se pretvorilo u grad duhova i prepušteno je propadanju.
Ono što nije uspelo državi, postigla je grupa mladih ljudi poreklom iz Matere, koji su osamdesetih godina postali poznati umetnici i poslovni ljudi. Oni su počeli da renoviraju pećine koje im je država tada ustupila „po ceni jednog kapućina“ i da u njima grade hotele, restorane i galerije. Osnovali su udruženje „Kružne stepenice“ i promovisali Materu kao lokalitet koji ima ogroman istorijski značaj za celokupno kulturno nasleđe Italije. Uspeli su da privuku arheologe da započnu značajnija iskopavanja, a glas o otkrićima stigao je i do Uneska.
Kada je grad stavljen na listu Uneskove kulturne baštine, Matera je zainteresovala brojne stručnjake, ali i finansijere i prve turiste. Ipak, grad je počeo da beleži značajniji ekonomski rast tek od 2014. godine, pošto je kandidovan za evropsku prestonicu kulture, što je i postao 2019. godine. Tokom petogodišnjeg perioda u gradsku infrastrukturu je uloženo 67 miliona evra, a grad od oko 60.000 stanovnika je 2019. posetilo deset puta više turista. Prema poslednjim podacima, Matera prihoduje od turizma 121,3 miliona evra, što je polovina ukupnih prihoda gradske privrede.
I pored toga, Matera je i dalje pri dnu nacionalne lestvice prema ostvarenim prihodima, potrošnji i zaposlenosti, i među deset italijanskih gradova u kojima su najprisutniji problemi s mafijom. Sve ovo je vidljivo između redova i u seriji o tužiteljki Tatarani. Ma koliko da je sladunjava, serija ne prikriva činjenicu da stanovnici Matere sopstveni grad i dalje doživljavaju kao siromašnu zabit, ali i da su „na svoju ruku“ i da podjednako kao sunarodnike sa severa, ne podnose ni turiste koji im obezbeđuju prihode.
Izvor: Biznis i finansije, autor: Jovana Bajić
