Planina Maljen kao predeo izuzetnih odlika stavljena pod zaštitu

Maljen planina stavljena je pod poseban režim zaštite Uredbom Vlade Republike Srbije. Maljen je stavljen pod sva tri režima zaštite, a između ostalog na planini će biti zabranjena izgradnja mini hidroelektrana i drugih hidrotehničkih objekata.

Planina Maljen, na kojoj se nalazi i turističko naselje Divčibare, nalazi se u zapadnoj Srbiji i čini deo kompleksa Valjevskih planina (Medvednik, Jablanik, Povlen i Maljen), koje predstavljaju završni masivi Dinarskog planinskog sistema.

Uredbom o proglašenju predela izuzetnih odlika „Maljen“ stavlja se pod zaštitu i proglašava zaštićenim područjem pod imenom „Maljen“, kao prirodno dobro od regionalnog, odnosno velikog značaja i svrstava se u ΙΙ kategoriju zaštite, kao predeo izuzetnih odlika.

Predeo izuzetnih odlika „Maljen“

Predeo izuzetnih odlika „Maljen“, stavlja se pod zaštitu kako bi se očuvao dominantan fluvio-denudacioni reljef sa značajnim uticajem endogeno-tektonskih procesa koji su uslovili i pojavu više tektonskih oblika, očuvali rečni tokovi koji su usekli duboke rečne doline odlika klisura, na pojedinim delovima i kanjonskog tipa (u tom smislu posebno se ističu klisure Bukovske i Crne reke, zatim Crne Kamenice, pa klisura reke Kozlice i Tinje, levih pritoka Kamenice).

Takođe, Maljen je stavljen pod poseban režim zaštite kako vi se očuvalo geomorfološko nasleđe, i to klisura Crne reke, akumulativne terase Crne Kamenice i erozivno-akumulativne terase Bukovske reke kod ušća Crne reke, očuvalo hidrološko nasleđe: Kamenica, Ribnica, vodopad Skakalo, vrelo Manastirica, Ponornica ponora pod Pločom.

Takođe kako bi se očuvale šumske fitocenoze termofilnih hrastovih zajednica, ksero-mezofilne hrastove zajednice, mezofilne hrastovo-grabove zajednice, bukove šume, bukovo-jelove šume, šume crnog i belog bora, šume crnog jasena i crnog graba, brezove šume, šume vrbe i crne jove, očuvalo 474 biljnih taksona što čini 12% ukupne flore, od čega se na „Preliminarnoj Crvenoj listi flore Srbije“, nalazi 31 takson, od kojih je 15 endemičnih taksona, i to: planinski šafran (Crocus veluchensis), markgrafova žumenica (Alyssum markgrafii), češljica (Silene roemeri, Sesleria rigida) i dr. (takođe, čitavo područje, a posebno kanjonski i klisurasti delovi, odlikuju se prisustvom starih-reliktnih biljnih vrsta kao što su: devet Jugovića (Epimedium alpinum), vetrogon (Eriophorum latifolium), bršljan (Hedera helix), kločika (Staphylea pinnata), crni grab (Ostrya carpinifolia) i sl.).

Prepoznato je i očuvanje faune od 19 vrsta vodozemaca i gmizavaca, što predstavlja oko 39% ukupnog broja vrsta koje naseljavaju teritoriju Republike Srbije, strogo zaštićenih gmizavaca ima osam, a vodozemaca sedam, i to: šareni daždevnjak (Salamandra salamandra), alpski mrmoljak (Triturus alpestris), obični mrmoljak (Triturus vulgaris), žutotrbi mukač (Bombina variegate), zelena krastava žaba (Bufo viridis), velika krastača (Bufo bufo), velika zelena žaba (Rana kl. Esculenta), livadska žaba (Rana dalmatina) i riđa žaba (Rana temporaria), od ukupno deset vrsta zmija koliko ih je prisutno u Republici Srbiji na Maljenu je zabeleženo je pet vrsta.

Dalje, Uredbom je predviđeno očuvanje fauna riba i to brkica i balkanski vijun sa Preliminarnog spiska vrsta za Crvenu listu kičmenjaka Srbije, zaštićene divlje vrste, i to dvoprugasta uklija, potočna mrena, krkuša, klen, balkanski vijun (Sabanejewia balcanica), sve druge vrste mrena (Barbus spp.) i potočni rak (Austropotamobius torrentium) (koje se nalaze i u okviru Direktive o očuvanju prirodnih staništa i divlje faune i flore (Council Directive 92/43/EEC), u Aneksu II i Aneksu V), očuvala fauna sisara koja stalno ili povremeno obuhvata 52 vrste sisara, od čega strogo zaštićenih vrsta ima 25, a zaštićenih 21, očuvala fauna ptica koju čine 135 vrsta ptica i koja područje Maljena svrstava u popis područja za ptice od izuzetnog nacionalnog značaja sa evidentiranih 116 vrsta koje su strogo zaštićene i 18 vrsta koje su zaštićene.

Tri režima zaštite u skladu sa zakonom

Uredbom su na području Predela izuzetnih odlika „Maljen“, utvrđeni režimi zaštite I, II i III stepena.

Režim zaštite I stepena, ukupne površine 108,66 ha, odnosno 1,08% površine Predela izuzetnih odlika „Maljen“, obuhvata sledeće najvrednije lokalitete:

1. „Crna reka“, nalazi se na teritoriji grada Valjeva, (KO Divčibare), površina ovog lokaliteta iznosi 67,20 ha;
2. „Čalački potokˮ, nalazi se na teritoriji opštine Požega (KO Tometino Polje), površina ovog lokaliteta iznosi 3,66 ha;
3. „Velika Pleć – Vražiji Virˮ, nalazi se na teritoriji opštine Požega (KO Tometino Polje), površina ovog lokaliteta iznosi 30,81 ha;
4. „Vodopad Skakaloˮ, nalazi se na teritoriji opštine Mionica (KO Osečenica), površina ovog lokaliteta iznosi 6,99 ha.

Režim zaštite II stepena, ukupne površine 1.453,46 ha, odnosno 14,38% površine Predela izuzetnih odlika „Maljen“, obuhvata sledeće lokalitete:

1. „Bela Stena“, nalazi se na teritoriji grada Valjeva, (KO Divčibare, KO Bačevci i KO Prijezdić) i opštine Mionica (KO Krčmar), površina ovog lokaliteta iznosi 623,19 ha;
2. „Bela Kamenica“, nalazi se na teritoriji opštine Požega (KO Tometino Polje), površina ovog lokaliteta iznosi 75,41 ha;
3. „Zabalacˮ, nalazi se na teritoriji opštine Mionica (KO Brežđe i KO Osečenica), površina ovog lokaliteta iznosi 10,7 ha;
4. „Manastiricaˮ, nalazi se na teritoriji opštine Mionica (KO Osečenica), površina ovog lokaliteta iznosi 298,75 ha;
5. „Tinjaˮ, nalazi se na teritoriji opštine Gornji Milanovac (KO Bogdanica i KO Planinica), površina ovog lokaliteta iznosi 185,82 ha;
6. „Kozlicaˮ, nalazi se na teritoriji opštine Požega (KO Tometino Polje), površina ovog lokaliteta iznosi 144,50 ha;
7. „Crna Kamenicaˮ, nalazi se na teritoriji opštine Požega (KO Tometino Polje i KO Ljutice), površina ovog lokaliteta iznosi 115,73 ha.

Režim zaštite III stepena, ukupne površine 8.542,71 ha, odnosno 84,54% površine Predela izuzetnih odlika „Maljen“, obuhvata preostali deo zaštićenog područja koji nije obuhvaćen režimom zaštite I i II stepena.

Svejedno će vas pregaziti kvadom

Predeo izuzetnih odlika „Maljen“, se nalazi u zapadnom delu Republike Srbije, na severu Valjevskih planina i obuhvata grad Valjevo sa katastarskim opštinama Divčibare, Prijezdić i Bačevci, kao i opštinu Gornji Milanovac sa katastarskom opštinom Bogdanica, opštinu Mionica sa katastarskim opštinama Brežđe, Gornji Lajkovac, Krčmar, Osečenica i Planinica i opštinu Požegu sa katastarskim opštinama Ljutice i Tometino polje.

Ovaj zaštićeni predeo izuzetnih odlika iznosi 10.104,83 ha, od čega je 3.098,33 ha (30,66%) u državnom vlasništvu, 5.335,58 ha (52,80%) u privatnom vlasništvu i 1.670,92 ha (16,54%) u javnom vlasništvu, od čega je I stepenom obuhvaćeno 1,08%, II stepenom 14,38% i III stepenom 84,54% ukupne površine područja Predela izuzetnih odlika „Maljen“.

Na delovima Maljena gde će važiti režim zaštite trećeg stepena, kako je naglašeno, sprovodiće se „proaktivna zaštita“: unapređenje zaštićenog područja, razvoj sela, uređenje kulturno-istorijskog nasleđa, tradicionalnog graditeljstva, očuvanje tradicionalnih delatnosti, selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa i prostora.

Međutim, boravkom na planini Maljen, verovatno u III režimu zaštite, rizikujete da vas ili vaše dete neodgovorni turista pregazi kvadom, kao i do sada. Postavlja se pitanje zašto je ovakva vrsta pomodnih vozila dozvoljena da se slobodno vozi u Srbiji i da li svesno biramo da budemo na začelju sveta ili bar da se svrstavamo u onaj deo u kome se više vrednuju lake strasti i brza zarada nego očuvanje prirode.

Drvlje i kamenje, odnosno kamenolomi i eskploatacija mineralnih sirovina na Maljenu

Ono što najviše brine su – kamenolomi, koji uništavaju sve pred sobom. Tako će uredbom dozvoljena eksploatacija, kao i geološka istraživanja koja su odobrena do dana kada je uredba stupila na snagu (4. septembar), uz uslov da su udaljeni više od dva kilometra od režima zaštite prvog i drugog stepena, što je lepo smišljeno.

Otvaranje novih majdana tehničkog kamena unutar zaštićenog područja biti dozvoljeno samo ako takav materijal ne može da se pronađe na području izvan zaštićenog područja, ili ako je privremen, prostorno i vremenski strogo ograničen i koristi se za izgradnju i održavanje lokalnih saobraćajnica, šumskih puteva.

Kako bilo, predeo izuzetnih odlika „Maljen“ poverava se na upravljanje Javnom preduzeću za gazdovanje šumama „Srbijašume“, a deo je ekološke mreže Republike Srbije Natura 2000 u kojoj su mnogi predeli, iako pod zaštitom, ugroženi i ništa nam ne govori da će se situacija popraviti.

Naslovna fotografija: Vladmir Pecikoza, Wikimedia