Specijalni rezervat prirode Uvac, uredbom Vlade Srbije sa sednice 6. aprila, proglašen je za područje prve kategorije od izuzetnog značaja, a površina rezervata proširena je sa dosadašnjih 7.543 hektara na 11.750 hektara. Površina rezervata „Uvac“ obuhvata delove opština Nova Varoš, Sjenica i Priboj.
Uvac, kao specijalni rezervat prirode, ovom uredbom stavljan je pod zaštitu kao područje I kategorije odnosno od izuzetnog značaja, kako je ranije najavljivano. Iako je Uvac i ranije bio pod zaštitom, još od 1995. godine, nova uredba, čiju je Studiju zaštite uradio Zavod za zaštitu prirode Srbije, proširuje teritoriju rezervata koji se nalazi se na jugozapadu Srbije. Uvac se nalazi u zoni Starog Vlaha, uklješten između masiva planine Zlatibor na severu, Čemernice i Javora, na istoku i jugoistoku i Zlatara na zapadu i jugozapadu i obuhvata deo klisure reke Uvac i njenih pritoka Veljušnice, Kladnice i Tisovice.
Studiju zaštite Specijalni rezervat prirode „Uvac“ uradio je Zavod za zaštitu prirode Srbije u cilju revizije područja, koje je za zaštićeno proglašeno 1995. godine
Cilj zaštite i očuvanja Uvca je zbog atraktivnih, spektakularnih morfoloških osobenosti ovog područja, koje čini prirodne i predeone vrednosti zaštićenog područja, kao rezultat kompleksnog uticaja fizičko-geografskih činilaca, klimatskih prilika, ali i tektonskih i geomorfoloških osobenosti.
Uvac pod tri kategorije zaštite
Uvedene su i tri kategorije zaštite specijalnog rezervata prirode Uvac.
U prvom režimu zaštite je 1.049 hektara u klisurama Uvca, Veljušnice, Kladnice, Tisovice, Pavlovića broda i Radoinjskog jezera. Na području Specijalnog rezervata prirode „Uvac“, na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite I stepena sprovodi se stroga zaštita, kojom se omogućavaju procesi prirodne sukcesije i očuvanje staništa i životnih zajednica u uslovima divljine. U ovom području dozvoljeno je samo naučno istraživanje i kontrolisane posete isključivo radi edukacije.
Pod drugim stepenom zaštite je 4.996 hektara i u njemu se sprovodi aktivna zaštita radi očuvanja i unapređenja prirodnih vrednosti, posebno kroz mere upravljanja populacijama divljih biljaka i životinja, održanja i poboljšanje uslova u prirodnim staništima i tradicionalno korišćenje prirodnih resursa.
Na području Specijalnog rezervata prirode Uvac, na površinama na kojima je utvrđen režim zaštite III stepena, u površini od 5.704 hektara, sprovodi se proaktivna zaštita, gde se mogu vršiti upravljačke intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja zaštićenog područja, razvoj sela i unapređenje seoskih domaćinstava, uređenje objekata kulturno-istorijskog nasleđa i tradicionalnog graditeljstva, očuvanje tradicionalnih delatnosti lokalnog stanovništva, selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa i prostora.
Beloglavi sup i druge ptice u Uvcu
Prisustvo jedne od najređih vrsta lešinara kod nas beloglavog supa (Gyps fulvus) Uvcu daje posebnost koja ga izdvaja od susednih krajeva Srbije, navodi se u uredbi. U Uvcu se nalazi najveća kolonija beloglavog supa u Srbiji i jedna od najvećih na Balkanu ptice čiji raspon krila u letu dostiže gotovo tri metra. Da mere zaštite deluju govori podatak da se od ptice kojoj je pretilo nestajanje, zaštitom i očuvanjem stiglo se do 450-500 jedinki.
Inače, Uvac krasi prisustvo 187 vrsta ptica, odnosno 52,5% od ukupnog broja vrsta registrovanih u Republici Srbiji – 163 vrste su strogo zaštićene, a 24 zaštićene. Osnovnu vrednost predstavlja prisustvo jedne od najređih vrsta lešinara kod nas, pomenutog beloglavog supa (Gyps fulvus) – evidentirano je oko 233 jedinke ove vrste. Posebno je značajno prisustvo ugroženih ptica – bela kanja (Neophron percnopterus), ranjivih vrsta ptica – grlica (Streptopelia turtur) i skoro ugroženih vrsta ptica, kao što su kamenjarka (Alectoris graeca), crni strvinar (Aegypius monachus), patka njorka (Aythya nyroca), vivak (Vanellus vanellus), bradan (Gypaetus barbatus) i siva vetruška (Falco vespertinus), navodi se u uredbi.
Uvac nastanjuju retke biljne i životinjske vrste
Na području rezervata Uvac je stanište mnoštva retkih životinjskih i biljnih vrsta – 130 vrsta ptica, od kojih su 24 strogo zaštićene, 47 vrsta sisara i 24 vrste riba.
Tako, vode Specijalnog rezervata prirode „Uvacˮ, predstavljaju temeljnu vrednost i okosnicu zaštićenog područja. Svojom ogromnom erozivnom snagom izgradile su izuzetnu kanjonsku dolinu u moćnim karbonatnim stenama. Iz tog razloga tok Uvca je pregrađen branama koje su formirale tri akumulaciona jezera Uvačko, Zlatarsko i Radoinjsko.
Specijalni rezervat prirode „Uvacˮ se može svrstati u srednjeevropski floristički region, na kome je našlo stanište 655 biljnih taksona. Visoke litice Uvca nastanjuju strogo zaštićene biljne vrste – orhideje: pegavi kaćunak (Dactylorhiza maculate), vrećasti kaćun (Dactylorhiza saccifera), kaćun (Orchis militaris) i medeni kaćunak (Orchis ustulata), reliktne vrste – rebrača (Blechnum spicant), klokočika (Staphylea pinnata), pavlovac (Aremonia agrimonioides) i Aruncus dioicus (suručica), kao i endemične vrste – golocvetna mlečika (Euphorbia glabriflora), Pančićeva poljska mlečika (Euphorbia subhastata), cvakija (Halacsya sendtneri) i dr.
Na ovom području zabeleženo je 5 vrsta sa spiska retkih, endemičnih, reliktnih i ugroženih šumskih vrsta: jasika (Populus tremula), breza (Betula pendula), divlja trešnja (Prunus avium), crni grab (Ostrya carpinifolia) i crna jova (Alnus glutinosa).
Prisustvo strogo zaštićene vrste riba peša (Cottus gobio), kao i zaštićenih vrsta čija su staništa u Srbiji ugrožena – mladice (Hucho hucho), potočne pastrmke (Salmo trutta) i manića (Lota lota), ukazuje na činjenicu da je ovaj prostor zadržao potencijal očuvanja autohtonog genofonda riba.
U šumskom kompleksu zaštićenog područja, pored glavnih vrsta koje izgrađuju sastojine (smrča, bukva, jela, cer, kitnjak, grab, crni i beli bor, javor, klen, bela jova, crna jova, siva jova, leska i dr.), zabeleženo je 5 vrsta sa spiska retkih, endemičnih, reliktnih i ugroženih: jasika (Populus tremula), breza (Betula pendula), divlja trešnja (Prunus avium), crni grab (Ostrya carpinifolia) i crna jova (Alnus glutinosa).
Područje rezervata Uvac predstavlja i stanište strogo zaštićenih vrsta vodozemaca: žutorbi mukač (Bombina variegata), obična krastača (Bufo bufo) i livadska žaba (Rana dalmatina), kao i strogo zaštićenih vrsta gmizavaca: barska kornjača (Emys orbicularis), belouška (Natrix natrix) i poskok (Vipera ammodytes).
Zaštićeno područje stalno ili povremeno nastanjuje 47 vrsta sisara, što trenutno čini gotovo polovinu vrsta koje su do sada na bilo koji način registrovane na teritoriji Republike Srbije.
Teritorija rezervata Uvac
Na zaštićenom području se nalazi utvrđeno nepokretno kulturno dobro Most na Uvcu u zaseoku Žvale, veliki broj arheoloških lokaliteta, od kojih su najznačajniji Jerinin grad, grad Klak i manastir u Trudovu.
Površina Specijalnog rezervata prirode „Uvac“ iznosi 11.750,26 ha, od čega je u državnoj svojini 5.466,77 ha (46,52%), u privatnoj svojini 4.598,94 ha (39,14%), u javnoj svojini 1.678,45 ha (14,28%) i mešovitoj 6,10 ha (0,05%).
Naslovna fotografija: Аutor: Sasapokimica / Wikipedia
