Šta bi tek bilo da Đerdap nije nacionalni park i da arheološki lokalitet Lepenski Vir nisu pod zaštitom, pitamo se odmah na početku teksta s obzirom na to da država Srbija svakoga dana pokazuje da je pojam zaštite životne sredine mrtvo slovo na papiru koji se zgužva i baci u reku koja nakon toga završi u cevi mini hidroelektrane, odnosno divlje deponije ako planinska reka nije u blizini.
Naime, Opština Majdanpek stavila je na javni uvid nacrt plana detaljne regulacije zaštićenog područja Arheološkog lokaliteta – Lepenski Vir. Obrađivač plana je preduzeće Arhiplan iz Aranđelovca, a planom je predviđena gradnja međunarodnog putničkog pristaništa za brodove, vizitorskog centra, plaže i etno apartmana.
Prevedeno na srpski jezik ovo znači da će Lepenski Vir, koji predstavlja jedinstveni kulturno-istorijski i ambijentalni prostor i koji obuhvata rezervat prirode i arheološki lokalitet Lepenski Vir, uskoro biti betonirana turistička atrakcija i ništa više od toga. Odluka iz 2011. godine kojom je Lepenski Vir proglašen „turističkim prostorom“ materijalizovaće se na najbizarniji način.
Nakon planina obesmišljavaju se i nacionalni parkovi
Izgleda da je sudbina prirode u Srbiji preterana izgradnja i beton, kao što se već desilo na Zlatiboru i Kopaoniku, a ni drugim planinama se ne piše dobro. Prema navodima plana detaljne regulacije Opštine Majdanpek, ovo celokupno plansko područje predstavlja jednu urbanističku celinu Turistički prostor Lepenski vir, koja obuhvata površinu od oko 64,70 hektara, odnosno prostor istočno od državnog puta do granice sa Rumunijom, odnosno priobalni pojas reke Dunav, između vodnog zemljišta reke do državnog puta i deo akvatorije Dunava. Ovaj priobalni pojas zauzima oko 24,80 hektara, a akvatorija Dunava oko 39,90 hektara.
U urbanističkoj celini, prema navodima iz plana, predviđeno je plansko uređenje prostora za potrebe javnog kulturno-turističko-obrazovno-rekreativnog korišćenja prostora, čuvanja, održavanja i prezentacije vrednosti zaštićenog područja i podeljena je na 14 urbanističkih zona.
Zbog navedenog Svetska organizacija za prirodu (WWF) i Regulatorni institut za obnovljivu energiju i životnu sredinu (RERI) upozoravaju da bi buduće pristanište, koje podrazumeva izgradnju velikog betonskog platoa, direktno uništilo obalu Dunava i priobalna staništa koja uživaju zaštitu u nacionalnom parku. „Njegova izgradnja, kao i pratećih objekata, apartmana i restorana, daleko je iznad granica održivosti i odgovornog korišćenja prirodnih vrednosti. Ukoliko se ostvari u predloženom obimu, izgradnja bi značila trajno uništavanje i ugrožavanje zaštićenih staništa i vrsta, a koje su Zakonom o nacionalnim parkovima već proglašene kao prirodne vrednosti od nacionalnog značaja„, navodi se u saopštenju.
Iz ovih organizacija navode da se pomenuti plan nalazi se na javnom uvidu od 24. septembra 2020. godine, tokom kojeg su WWF, RERI, Europa Nostra i Centar za kulturnu dekontaminaciju poslali komentare kojima osporavaju ovaj dokument i tražili da se on suštinski revidira i iz njega ukloni problematično rešenje za izgradnju pristaništa. Organizacije navode da su obrađivači plana na ranom javnom uvidu neznatno korigovali plan, međutim on i dalje sadrži elemente kojim bi se trajno narušio prostor Lepenskog Vira.
„Lepenski Vir je jedan od najznačajnijih za naučna istraživanja i zaštitu prirode, te dodatno zabrinjava što se neposredno uz planirani kompleks nalaze i zone stroge zaštite koje obuhvataju reliktne i retke zajednice koprivića i oraha, koji su prvi put opisani upravo na ovom području“, navodi se dalje u saopštenju.
Šta je Đerdap kome skrivio pa mu se sveti?
Osim na nacionalnom nivou, Nacionalni park Đerdap je međunarodno značajan i upisan je na UNESKO listu svetskih geoparkova, kažu u ovim organizacijama i dodaju da Nacionalni park Đerdap predstavlja međunarodno značajno područje za ptice i biljke, deo je EMERALD mreže zaštićenih područja i predstavlja potencijalno područje Natura 2000 evropske ekološke mreže.
„Nacionalni park Đerdap zaštićen je i Karpatskom konvencijom koju je Srbija ratifikovala, kao i Protokolom o održivom upravljanju šumama u okviru pomenute konvencije, čiji je cilj da se zaštite najvredniji šumski kompleksi u Evropi. Protokol takođe ima svrhu da održi ili poveća površinu pod šumama, a isto tako i da poboljša zaštitne funkcije šuma, kao što su sprečavanje poplava, klizišta i uopšte regulacija vodenih tokova, što predstavlja važne mere za prilagođavanje klimatskim promenama.
Predstavljeni Plan nije uzeo u obzir preporuke o zaštiti kulturnog predela promovisane Evropskom konvencijom o predelu koju je Skupština Srbije ratifikovala 2011. godine. Ovom Konvencijom država se obavezala da će integrisati predeo u politike prostornog i urbanističkog planiranja, kao i u sve ostale politike koje mogu da imaju posredan ili neposredan uticaj na predeo.
Nezakonitost u pripremi ovog Plana oslikava se i u činjenici da je Opština Majdanpek, kao nosilac izrade plana, grubo povredila proceduru javnog uvida tako što je izostavila Nacrt izveštaja o strateškoj proceni uticaja ovog plana na životnu sredinu. Obaveza prilaganja ovog Izveštaja propisana je Pravilnikom o sadržini, načinu i postupku izrade dokumenata prostornog i urbanističkog planiranja. Na ovaj način, zainteresovane strane su onemogućene da ostvare uvid u kompletnu dokumentaciju za javni uvid i pravovremeno reaguju, čime je ceo postupak neregularan“, decidni su u saopštenju.
Još jedno pristanište na Dunavu
S obzirom na planirani broj pristaništa za brodove neko bi pomislio da je Srbija morska zemlja. Međutim, iako morske države i tamošnje stanovništvo godinama govore da od turističkih brodova koji kod njih pristaju nemaju baš nikakve zarade i da lokalna zajednica dobija samo ogromne gužve jer ovi turisti osim kupovine suvenira van broda ništa ne troše, Srbija kao da živi u sopstvenom balonu – ili se radi o nekim drugim interesima. U svakom slučaju, pored planiranog pristaništa u Golupcu, o kome smo pisali i zapitali se koja mu je svrha pored pristaništa u Donjem Milanovcu, u planu je da i Lepenski Vir dobije svoje betonirano parče kolača.
Na ovaj problem ukazuju i pomenute organizacije i navode da to ovom planu daje dodatnu kontroverzu, te navode da se postojeće i funkcionalno međunarodno pristanište nalazi u Donjem Milanovcu, na samo 16 kilometara od lokaliteta Lepenski vir. „Ovo pristanište već godinama omogućava pristajanje stranih turista u Donji Milanovac, te na taj način daje šansu i lokalnom stanovništvu da se uključi i ostvari prihode od turizma“, navodi se u saopštenju.
Kako stvari stoje, izgleda da ćemo zarad uživanja u prirodi morati putovati u druge države koje znaju da je čuvaju. Idealnu šansu za avanturistički turizam, koji je u procvatu u svetu i koji lokalnim zajednicama ostavlja više novca od prošlovekovnog pristupa masovnog turizma, Srbija očigledno propušta i izgleda da namerno bira da uvek bude na začelju, a ne na vrhu. Kada se u obzir uzme i izgradnja vetroparka na obodu nacionalnog parka Đerdap, od istog neće ostati ni Đ.
