Borački krš je stavljen pod zaštitu kao prirodno dobro od izuzetnog značaja, odnosno prve kategorije kao spomenik prirode. To znači da se uskoro očekuje naplata korišćenja. Ovaj fascinantan predeo se nalazi jugozapadnoj Šumadiji, između južnih ogranaka planine Rudnik i severnih ogranaka Kotlenika, a iznad sela Borač.
Vlada republike Srbije je na sednici 11.6.2019. godine donela Uredbu o proglašenju Spomenika prirode „Borački krš”. Kako se navodi u uredbi, razlog proglašenja Boračkog krša za spomenik prirode je zbog očuvanja reprezentativnih primeria stubasto lučenih kvarclatita, koji predstavljaju izuzetnu geološku i geomorfološku vrednost zbog svog stepena očuvanosti nakon dugotrajne erozije i ekshumacije.
Spomenik prirode „Borački krš”, obuhvata deo Rudničko–kotleničke oblasti, i nalazi se u jugozapadnoj Šumadiji između Rudničkih, Kotleničkih i Gledićkih planina na teritoriji opštine Knić i obuhvata katastarsku opštinu Borač. Površina ovog psomenika prirode iznosi 68,22 ha, od čega je 54,35 ha (79,67%) u državnom vlasništvu, 12,89 ha (18,89%) u privatnom vlasništvu, a 0,98 ha (1,43%) u drugim oblicima svojine.
Međutim, Borački krš je pod zaštitom i kako bi se očuvale kombinacije različitih geoloških, geografskih i mikroklimatskih okolnosti koje su doprinele da se na ovom području razvije karakteristična flora i fauna, od kojih su mnoge vrste zaštićene na osnovu nacionalnog zakonodavstva, potom kako bi se očuvala značajno kulturno-istorijska celina koja se razvijala u kombinaciji sa prirodnim vrednostima i kako bi se očuvao visok nivo kvaliteta predela. Njegov najviši vrh se nalazi na 515 metara nadmorske visine.
Šta krije Borački krš
U ovom prirodnom rezervatu postoji 79 vrsta ptica od čega je evidentirano deset vrsta sa dodatka I Direktive o pticama, što ovo područje svrstava u potencijalna SPA odnosno Natura 2000 područja. To su pre svega: osičar Pernis apivorus, sivi soko Falco peregrinus, buljina Bubo, vodomar Alcedo atthis, crna žuna Dryocopus martius, siva žuna Picus canus, seoski detlić Dendrocopos syriacus, srednji detlić Dendrocopos medius, šumska ševa Lullula arborea i rusi svračak Lanius collurio.
U dodatku II Bernske konvencije nalaze se osičar Pernis apivorus, buljina Bubo bubo koja pripada kategoriji SPEC 3 vrsta ptica u odnosu na evropske potrebe zaštite i šumska ševa Lullula arborea koja pripada kategoriji SPEC 2 vrsta ptica u odnosu na evropske potrebe zaštite.
Na području Boračkog krša evidentirano je osam vrsta herpetofaune koje su zaštićene propisima. Od toga je šumska kornjača Testudohermanni – prema Crvenoj knjizi gmizavaca Srbije sa statusom ranjiva vrsta, a vrsta kratkonogi gušter Ablepharus kitaibelii sa statusom ugrožena vrsta.
To nije sve, jer područje Boračkog krša zajedno sa Gružanskom akumulacijom, koja ima namenu za vodosnabdevanje jedinica lokalnih samouprava: Kragujevac, Knić, Batočina i Lapovo, izdvojeno je kao nacionalno IBA (ImportantBirdArea) područje „Akumulacija Gruža”.
Koga država štiti…
Međutim, ne postavlja se pitanje opravdanosti zaštite, već njene svrisishodnosti. Naime, od skora je i Rtanj stavljen pod zaštitu, ali se na njemu već najavljuje gondola zbog čega je verovatna promena propisa na insistiranje lokalnih vlasti.
Tako je na području Spomenika prirode „Borački krš”, utvrđen režim zaštite II stepena, na kome se sprovodi aktivna zaštita radi očuvanja i unapređenja prirodnih vrednosti, posebno kroz mere upravljanja populacijama divljih biljaka i životinja, održanje i poboljšanje uslova u prirodnim staništima i tradicionalno korišćenje prirodnih resursa.
Osim zabrane radova i aktivnosti, koje su utvrđene članom 35. Zakona o zaštiti prirode Republike Srbije, na području zabranjeno je i sledeće:
- promena i rekonstrukcija postojeće morfologije terena;
- eksploatacija mineralnih sirovina;
- izvođenje zemljanih, šumarskih i drugih radova koji mogu narušiti temeljne vrednosti prirodnog dobra;
- uzimanje petrološkog materijala, osim za potrebe naučnih istraživanja;
- formiranje deponija (jalovina, komunalni, industrijski i drugi otpad, kao i viška zemlje sa otkopa) i spaljivanje otpada;
- promena namene površina;
- izgradnja energetskih objekata;
- izgradnja infrastrukturnih objekata elektronskih komunikacija (antenska postrojenja radio televizijskih predajnika, predajnici mobilne telefonije, kao i drugih objekata visokogradnje koji narušavaju vizuelni integritet prostora);
- izgradnja nadzemnih i podzemnih linijskih infrastrukturnih objekata (elektroenergetski vodovi, žičare i sl.);
- izvođenje svih drugih radova kojima se mogu narušiti primarne prirodne i ambijentalne vrednosti, a posebno staništa zaštićenih vrsta faune (npr. postavljanje reflektora ili druge vrste osvetljenja);
- uređivanje prostora i/ili izvođenje radova i aktivnosti koji mogu da naruše utvrđena svojstva, statičku bezbednost i namenu objekata sa statusom nepokretnih kulturnih dobara;
- korišćenje i uništavanje strogo zaštićenih vrsta biljaka, životinja i gljiva i preduzimanje aktivnosti kojima bi se mogla ugroziti njihova staništa;
- korišćenje tehničkih sredstava koja mogu oštetiti ili uništiti primerke zaštićenih vrsta, odnosno njihova staništa i njihovo sakupljanje izvan propisanog perioda;
- postavljanje tabli i drugih obaveštenja na stablima;
- seča koja nije u skladu sa planovima gazdovanja šumama;
- odnošenje stelje, lisnika i zemljišta sa površina pod šumama;
- fragmentacija šumskog kompleksa;
- promena vegetacijskog sastava bez prethodne saglasnosti nadležnih ustanova zaštite prirode i kulturnih dobara;
- uništavanje gnezda ptica i aktivnosti koje dovode do uznemiravanja ptica u periodu razmnožavanja (mart–jul);
- isušivanje lokalnih bara i manjih vodenih površina.
Iako su navedene zabrane slične za sva „zaštićena“ dobra u Srbiji, to ne sprečava Republiku Srbiju i lokalnu samoupravo da dozvoljava kompletno uništavanje reka izgradnjom mini-hidorelektrana, čime one postaju neupotrebljive zauvek, te pored uništenja prirode okolo i samih reka, dovodi i do „uništavanja“ lokalnog stanovništva.
Sledeći dalje uredbu, u Boračkom kršu ograničeni su sledeći radovi i aktivnosti samo na:
- sprovođenje aktivnosti u cilju zaštite i prezentacije nepokretnih kulturnih dobara i u svrhu revitalizacije prirodnih staništa;
- konverziju šumskih površina tj. prevođenje alohtonih šumskih površina u autohtone, kao i prevođenje izdanačkih u visoke šume;
- redovno suzbijanje invazivnih vrsta na mestima gde njihova ekspanzija ugrožava podmladak autohtone vegetacije;
- sanaciju degradiranih šumskih ekosistema;
- izgradnju objekata (info centar, suvenirnica, bilborda i dr.) koji imaju funkciju prezentacije zaštićenog prirodnog dobra;
- rekonstrukciju, sanaciju i adaptaciju stambenih i ekonomskih objekata poljoprivrednih domaćinstava;
- hortikulturno uređenje i postepenu zamenu dekorativnih starih jedinki dendroflore vrstama koje su autohtone, prema projektno-tehničkoj dokumentaciji (u dvorištu crkve);
- geološka i druga istraživanja koja nisu u suprotnosti sa ciljevima očuvanja i unapređivanja prirodnih vrednosti zaštićenog područja.
Očekujmo naplatu ulaska u Borački krš
Uredbom je spomenik prirode „Borački krš” poveren na upravljanje Javnom preduzeću „Srbijašume” kao upravljaču, tako da će ovo javno preduzeće biti obavezno da organizuje čuvarsku službu, obeleži zaštićeno područje i područje zaštitne zone, donese plan upravljanja, godišnji program upravljanja i akt o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi, vodi evidencije o prirodnim vrednostima i ljudskim aktivnostima, obaveštava korisnike zaštićenog područja i zaštitne zone o mogućnostima za obavljanje radova i aktivnosti, učestvuje u postupku utvrđivanja naknade za uskraćivanje ili ograničavanje prava korišćenja, izdaje saglasnosti i odobrenja, prati stanje i vodi evidencije o prirodnim vrednostima, nepokretnostima i ljudskim aktivnostima.
Istom uredbom upravljač će biti obavezan da utvrđuje i naplaćuje naknade za korišćenje zaštićenog područja u skladu sa Zakonom o naknadama za korišćenje javnih dobara.
Bez slobode kretanja po prirodi Srbije
Vlada Republike Srbije je svojim odlukama o zaštiti prirode istu počela da otuđuje od svojih građana. Bez dileme o smislu zaštite, prilozima uz Zakon o naknadama za korišćenje javnih dobara u kojima su određene naknade iste je previsoko postavila. Tako da ljubitelji prirode, ukoliko žele da je posete, osim ukoliko ne žive blizu zaštićenih dobara, pored troškova goriva, ishrane i eventualnog smeštaja, moraće da izdvoje značajne sume kako bi uživali u navodno netaknutoj prirodi. Već smo pisali o naknadama koje se moraju platiti kao bi se posetio Uvac, Stara planina ili Fruška gora, a najveće reakcije je izazvala naplata posete parku Lisine.
S druge strane, iako je deklarativno za zaštitu prirode, država Srbija istu uništava dozvoljavajući sopstvenih uništavanje reka, što svaku načelnu nameru za očuvanje prirode baca u vodu koje uskoro neće biti.
Tako, ukoliko budete želeli da posetite Borački krš, koji je redak reljefni fenomen i deo ugašenog vulkana u okviru Rudničkog masiva očekujte da ćete za to platiti ne malu sumu novca. Iako je nastao nastao pre 20 miliona godina i isto toliko su ljudi uživali u njegovoj lepoti besplatno, toga više neće biti.
Inače, zbog svoje karakteristične boje i svetlucavih delova, Borački kamen se već koristi se kao ukrasni kamen u građevinarstvu, te se postavlja pitanje da li će se „zaštitom“ zaštititi i dalje korišćenje kamenja na ovom području.
Daljine.rs će vas izvestiti o naknadama za posetu Boračkom kršu, čim se usvoje.
Naslovna fotografija: Svetisrdj / Wikimedia
