Caričin grad – Justinijana Prima: Grad koji je živeo samo 80 godina

Justinijana Prima ili Caričin grad, nekada grad, a danas arehološki lokalitet na teritoriji opštine Lebane, koji je u 6. veku podigao car Istočnog Rimskog Carstva Justinijan, trebalo bi u narednom periodu da dobije prvobitni izgled.

Ovaj lokalitet iz 6. veka se nalazi se na 7 km od Lebana i 30 km od Leskovca, a jedan od najvećih i najznačajnijih vizantijskih gradova u unutrašnjosti Balkana. Sagradio ga je car Justinijan I (527—565) prema predanju, iz zahvalnosti prema kraju u kom se rodio. Prema nekim tumačenjima, car Justinijan I rodio se u selu Taurisium u podnožju planine Radan, kod ušća Svinjaričke i Štulačke (Caričine) reke. Caričinim gradom danas upravlja Narodni muzej Leskovac.

Istraživanja Justinijane Prime traju više od veka

Arheološko nalazište Justinijana Prima prostire se na platou od 42.000m², a prvi opis ruševina dao Mita Rakić 1880. godine u listu Otadžbina.

Prva istraživanja na ovom lokalitetu započeta su još davne 1912. godine kada je istraživanja vršio Vladimir Petković koji na osnovu veličine otkrivenog grada, arhitektonske plastike i ostataka mozaika izneo prve pretpostavke da se radi o drevnom gradu Justinijani Primi.

Balkanski ratovi i Prvi svetski rat zaustavila su dalja istraživanja ovog lokaliteta, a nastavljena su 1936. godine pod pokroviteljstvom Srpske kraljevske akademije i Univerziteta u Beogradu. Drugi svetski rat ponovo je prekinuo rad na lokalitetu koja su nastavljena 1947. godine.

Međutim, period između dva rata je bio najznačajniji za istraživanje Caričinog grada kada je otkriven kompleks Akropolja sa bedemima, kulama, istočnom kapijom, Episkopskom bazilikom, krstionicom, „Konsignatorijumom“, centralnom ulicom sa porticima i „Episkopskom palatom i aneksima“. Velika istraživanja su započeta 1938. godine kada se radilo na iskopavanju Gornjeg grada, a onda je usledio rat.

Ubrzo nakon Drugog svetskog rata, tačnije 1947. godine istraživanja su nastavljena i proširena na prostor Donjeg grada i na objekte koji su se nalazili van gradskog jezgra i u neposrednoj okolini. Radove na istraživanju Justinijane Prime vršio je Arheološki institut Srpske akandemije nauka i trajali su sve do 1970. godine.

Radovi su nastavljeni 1975. godine kada su 1977. godine dopunjeni podaci o ranijim objektima a pre svega o južnoj kapiji Gornjeg grada, dvojnoj bazilici u Donjem gradu i trikhonalnoj bazilici van bedema.

Potom je usledila saradnja tada jugoslovenskih i francuskih stručnjaka i trajala je sve do 1990. godine kada su ratovi i sankcije opet prekinuli istraživanje Caričinog grada.

Radovi su ponovo započeti 1997. godine kada je u celosti istraženo naselje koje se razvijalo na prostoru između zapadnog bedema i glavne ulice Donjeg grada, sa jedne kao i južnog bedema sa druge strane.

Istraživanja na lokalitetu Justinijana Prima traju do današnih dana, a tokom 2015. godine otkriveni su ostaci još četiri crkve pomoću georadara, u saradnji sa francuskim stručnjacima.

Divlji tragači za zlatom

Tim arheologa iz Narodnog muzeja u Leskovcu utvrdio je da su divlji tragači za zlatom početkom juna 2018. godine oštetili glavni ulaz u konzerviranoj bazilici 350 metara od južnog bedema Donjeg grada. Radi se o jednobrodnoj crkvi, koja je obeležena kao bazilika J, a iskopavana je u periodu od 1975-1976 godine.

Prema rečima arheologa Vladimira Stojanovića i kustosa Vladimira Stevanovića tom prilikom uklonjeno je 8 kamenih ploča koje su činile prag ispod koga je kopano i učinjena je šteta na bazilici, a nikada se neće saznati šta i da li je nešto pronađeno.

Rekonstrukcija Justinijane Prime

Prema rečima Tanje Bogdanović za portal eKapija sada je u planu rekonstrukcija lokaliteta Caričin grad, a projekat je već prosleđen Ministarstvu kulture. 2010. godine pokrenuta je inicijativa da ovaj lokalitet postane deo Svetske baštine zaštićen od UNESKO-a, ali je uvršten u kulturnu baštinu Srbije kao lokalitet od izuzetnog značaja.

Planirana rekonstrukcija će se obaviti u tri faze. Prvo će biti ekspropisano i preparcelisano zemljšte, biće izgrađen vodovod i kanalizacija i parking za automobile. Tada će biti izvedeni radovi na elektrifikaciji puta do Caričinog grada, kao i osvetljenje samog lokaliteta LED rasvetom sa solarnim napajanjem.

U drugoj fazi rekonstrukcije pristupilo bi se radovima na samom arehološkom lokalitetu što podrazumeva sređivanje akropolja, odnosno gornjeg grada u kojem se nalaze katedralna crkva i krstionica sa arhiepiskopskom, a biće razmotreno i da li postoji mogućnost za dizanje krova na akropolju – izjavio je za eKapiju Bojan Jović, direktor Turističke organizacije opštine Lebane i tom prilikom dodao da je u planu i iskopavanje cisterne u originalnom obliku koja je trenutno ispod zemlje, kao i osvežavanje ulica.

U trećoj fazi, prema rečima Jovića, planirana je izgradnja pratećih turističkih objekata, a država je najavila pomoć u iznosu od 3,5 do 4 miliona evra.

Iz Turističke organizacije opštine Lebane kažu da su spremni za realizaciju ovog projekta, koji je obiman i kako se čeka odobrenje Ministarstva kulture, ali i obećana sredstva, što po rečima Jovića očekuju naredne 2020. godine.

Caričin grad koji je živeo samo 80 godina

Što se tiče broja poseta Caričinom gradu ona je povećana u odnosu na period od pre tri godine. Tako, u odnosu na 2016. i 2017. godinu, kada je Justinijanu Primu posećivalo do 1.000 turista godišnje, 2018. godine broj posetilaca je bio čak 7.500, a predviđanja za 2019. godinu su da će ovaj lokalitet posetiti između 10 i 12.000 ljudi.

Inače, Justinijana Prima je svojevremeno bio važan crkveni, administrativni i vojni centar i sedište novoosnovane arhiepiskopije Iustinianae Primae koja je imala jurisdikciju nad severnim Ilirikom čime je pravo Soluna ograničeno na južne delove provincije.

Grad se snabdevao vodom iz veštačkog jezera čija je brana bila dugačka 100, a visoka 6,15 metara, kao i putem akvadukta kojim je grad dobijao vodu sa Radan planine u čijem je podnožju. Na planini još uvek postoje ostaci 24km akvadukta kojim je sveža voda tekla do grada. Akvadukt je zaštićen zemljom i vidljiv je samo na jednom mestu.

Kao grad Justinijana Prima bio je aktivan kratko – budući da je sagrađen 30-ih godina 6. veka napušten je već 613. godine, dakle nakon nekih 80 godina. Pretpostavlja se da su, nakon pada Sirmijuma, Avari i Sloveni uništili i ovaj grad, tako što su prekinuli akvadukt i stanovništvo je ostalo bez vode.

Kamile u Justinijani Primi

Interesantno je da su na lokalitetu Caričin grad nađeni ostaci kamila. Zbog toga, opština Lebane odlučila je da kupi dve kamile koje će biti izložene u vizitorskom centru Teodora.

Naime, iako se po medijima i društvenim mrežama prenela ova vest, opština Lebane nema zoovrt te su se svi zapitali šta će im kamile. Radi se, zapravo, o kamilama koje će biti od stiropora ili drveta, dakle – makete kamila.

Pored carske palate Felix Romuliana u Gamzigradu nadomak Zaječara, Viminacijuma, Šarkamena, Sirmijuma i lokaliteta Glac, Justinijana Prima je jedno od najznačajnijih arheoloških lokaliteta u Srbiji iz ovog perioda antike u Srbiji.

Kako stići do Caričinog grada

Do lokaliteta Caričin grad, ukoliko putujete kolima, veoma je lako doći. Ukoliko dolazite severno od lokaliteta, sa auto-puta se isključite kod Brestovca i preko Donjeg Brijanja (čuvenog) krenite ka Bojniku, te nastavite pravo ka mestu Mijajlica i skrenite levo. Nakon nekog kilometra pred vama će se ukazati Justinijana Prima.

Ukoliko dolazite južno od lokaliteta, dođite do Lebana i krenite ka mestu Prekopčelica, a Caričin grad će vam se ukazati u daljini (.rs).

Daljine.rs predlažu posetu ovom lokalitetu na putu ili u povratku iz Grčke, ukoliko naravno želite da napravite pauzu na ovom značajnom mestu.

Naslovna fotografija: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Tekiii / Wikimedia