Ramska tvrđava krila je mauzolej iz perioda starog Rima koji je pripadao vojskovođi. Tvrđava Ram, čija je rekonstrukcija nedavno završena, ne prestaje da iznenađuje arheologe, ali i javnost. Iako je obnovu utvrđave platila Turska, jer je smatra delom svoga kulturnog nasleđa, na prostoru današnje tvrđave Ram bilo je više raznih utvrda, a njena istorija potiče od starih Rimljana i potonjeg utvrđenja Lederata. Istorijski izvori navode da je na prostoru Rama još ranije boravio i Aleksandar Makedonski.
„Veliki kružni objekat koji se nalazi unutar Ramske tvrđave čiji su zidovi debeli 3 metra i 30 centimetara, koji je bio pokriven jednom kalotom, predstavlja antički mauzolej koji je podignut upravo Gaju Liciniju Rufinu. Podići jedan takav objekat na takvom nepristupačnom i teškom terenu iziskivao je i u antičko vreme kao i danas znatna materijalna sredstva. Svi ovi otkriveni spomenici koji su danas dostupni javnosti predstavljaju veliki dragulj u kulturnoj i turističkoj riznici ne samo opštine Veliko Gradište i Srbije nego i Evrope“, rekao je arheolog Narodnog muzeja iz Požarevca, Dragan Jacanović za radio Boom93.
Teren Ramske tvrđave je nepodoban za istraživanja
Arheološki radovi u Ramskoj tvrđavi nisu završeni. Narodni muzej Požarevac i Regionalni zavod za zaštitu spomenika iz Smedereva planiraju da dodatno istraže ovaj objekat u tvrđavi, ali je teren u Ramu za geofizička istraživanja izuzetno nepodoban.
Kako se ističe, za razliku od Viminacijuma gde je ispod zemlja, u tvrđavi Ram su svi objekti podignuti na steni i građeni su od iste stene i kamena. Tehnologija, koliko god da je napredovala, ne može da izvrši selekciju i da prikaže šta se nalazi ispod.
Jacanović ističe da zbog takvog terena i arheolozi moraju da kopaju kako bi otvorili jedan veliki prostor 15 puta 30 metara i nastavili arhitektonsku i funkcionalnu analizu tog kružnog objekta.
„Bilo mišljenja da se radi o cisterni za vodu, mada čitav niz podataka do kojih smo mi došli tokom iskopavanja sasvim sigurno negiraju mogućnost da je u pitanju cisterna. Kao ključnu potporu da sigurno nije cisterna, mi smo imali na terenu ovih dana, naime druga kula na Ramskoj tvrđavi je ostala nezavršena. To je jedna specifična kula jer prizemlje nema nikakve otvore i tokom istraživanja smo konstatovali da je taj prostor, zbog otkrivene keramike, bila ostava za hranu u koji se ulazilo sa prvog sprata drvenim stepenicama. Taj prostor je sada pun vode koja ne može da otekne i moramo izvršiti bušenje da bi to regulisali, dok u kružnom objektu nema ni kapi vode što je isto odlika groba, da mora da bude suv“, kazao je Dragan Jacanović.
Ramska tvrđava i rimsko utvrđenje Lederata
Tokom juna ove godine Narodni muzej u Požarevcu i Zavod za zaštitu spomenika kulture u Smederevu su izvršili arheološka istraživanja lokaliteta Lederata, za koje je od ranije poznato da su ga podigli Rimljani, na brdu iznad. Ovo najveće i najznačajnije utvrđenje u široj zoni Rama nalazi se na dominantnoj zaravni „Grad“, kilometar istočno od današnjeg naselja Ram, koja je sa severa bila zaštićena kamenom liticom, a sa zapada i istoka usecima dva potoka.
Prema Jacanovićevom rečima arheolozi su ispod ispod kule 5 Ramske tvrđave, koja je podignuta na visokoj litici iznad Dunava, otkrili pristupni put i rimsko svetilište. Rimljani na tom mestu napravili veštačku potkapinu i jedan manji plato gde je nađen jedan tipičan rimski natpis uklesan na stenu na kom jasno piše da je Gaj Licinije Rufin barjaktar 7. Klaudijeve legije podigao tu ploču posvećenu bogu Jupiteru.
„Napokon smo otkrili suvi rov koji ide oko tvrđave i spoljašni bedem koji je bio prva linija odbrane. Sam rov je dugačak oko 8 metara i ukopan je u živi kamen. Dubok je negde od četiri do pet metara i predstavljao je za neprijatelja nepremostivu prepreku. Iako nismo očekivali u rovu neke arheološke nalaze, računali smo da je on prazan, on je dao čitav niz izuzetno značajnog arheološkog materijala. Na prvom mestu keramiku gde imamo, kao i u unutrašnjosti tvrđave, kineski porcelan iz 16. i 17. veka izuzetnog kvaliteta. Otkrili smo i veliki broj fragmenata drugih keramičkih posuda kao i keramičke lule rađene u u značajnim radioničkim centrima tadašnje Otomanske imperije“, navodi Jacanović.
Danas vidljivi kameni temeljni ostaci bedema debljine do 3 metra pravougaonog utvrđenja dimenzija 140 metara sa 200 metara, sa 11 polukružnih kula i glavnim ulazom na južnoj strani, uglavnom se identifikuju sa utvrđenjem Ledereata, kome je kao dodatna zaštita sagrađen spoljašnji bedem, a u međuprostor je ukopan rov.
Prvobitno utvrđenje je sagrađeno tokom 1. veka naše ere u periodu rimske okupacije Podunavlja i uspostavljanja vojne granice, dosno limesa – duž Dunava. Značaj ovog utvrđenja je bio naročito važan početkom 2. veka kada je Trajan poveo dva rata protiv Dačana, jer se smatra da je upravo na tom mestu prebačena glavnina vojnih trupa u Trajanovom pohodu na Dakiju. Danas je car Trajan, onima slabije upućenima, poznat samo po Trajanovoj tabli i ostacima Trajanovog mosta kod Kladova. Utvrđenje Lederata je potom obnovio car Dioklacijan početkom 4. veka. U vreme cara Justinijana (527-565), poznatom na ovim prostorima i po Justinijani primi (Caričinom gradu), utvrđenje je obnovljeno izgradnjom manje fortifikacije u severoistočnom uglu starog utvrđenja.
Istorijski izvori iz tog vremena lokalizuju Lederatu na levoj obali, što je stvorilo nedoumice oko tačnog mesta lokaliteta. Međutim, ako se uzme da su ovi izvori iz različitih perioda, verovatno je i percepcija pisaca varirala kako su se menjale istorijske okolnosti. U svakom slučaju, ovaj lokalitet je bio oštećen izgradnjom dalekovoda Veliko Gradište – Bela Crkva.
„Tokom ovih istraživanja došli smo do važnih podataka da je car Vizantije Justinijan početkom 6. veka na mestu ovog antičkog vojnog logora podigao manje utvrđenje, takozvani kvadriburgijum. Tokom istraživanja otkrili smo i veliko keltsko zemljano utvrđenje, opidum, koje opasuje sve te antičke tvrđave. Takođe otkrili smo i keltsko svetilište koje se nalazi na velikom brdu iznad same Lederate“, rekao je Jacanović za Boom93. On navodi da su tokom istraživanja ovog lokaliteta otkrili južne kule ovog četvrtastog utvrđenja i da su nakon merenja utvrdili da je veličina ovog utvrđenja bila 34 puta 34 metra. Prema njegovim rečima tokom nedavnih istraživanja očišćena je severna kula.
Aleksandar Makedonski u Ramu?
Navodi se da postoje zapisi da je Aleksandar Makedonski posetio ovo mesto tokom balkanskih pohoda protiv plemena Tribala, koji su bili njegovi vazali. Ovu teritoriju je prethodno pod svoj uticaj stavio njegov otac Filip II Makedonski, a nakon pobede nad lokalnim plemenima, Aleksandar Veliki je postao njihov hegemon. Nakon što ih je „pacifikovao“ nastavio je svoj pohod prema Persiji.
„Ratujući protiv Tribala 335. godine Aleksandar Makedonski je stigao na prostor današnjeg Braničevskog okruga. Prema zapisima starogrčkih istoričara pleme Tribala je živelo u dolini Velike Morave. U tim zapisima se navodi da je obala Dunava na koju je stigao Aleksandar Makedonski bila veoma strma i visoka. Takav opis apsolutno odgovara opisu mesta gde je kasnije podignuto rimsko utvrđenje Lederata“, naglasio je Dragan Jacanović.
Divlji tragači za arheološkim nasleđem
„Ceo taj prostor koji je u proteklom periodu veoma oštećen i devastiran iskopima divljih tragača za blagom. Planiramo da u narednom periodu skromnim sredstvima da krenemo sa sistematskim istraživanjima ovog veoma važnog arheološkog lokaliteta„, istakao je Dragan Jacanović.
Ovogodišnja istraživanja Ramske tvrđave nastavljena su zahvaljujući sredstvima Ministarstva kulture i trajaće do septembra, a Jacanović je istakao su arheolozi deo prostora uredili i učinili pristupačnim i vidljivim za turiste.
